Blog
Op dit moment zijn veel fabrieken gesloten of dreigt sluiting, om de verspreiding van het coronavirus (Covid-19) te beteugelen of omdat essentiële onderdelen ontbreken. Daardoor krijgt u ook niet meer geleverd en kan u zelf ook niet meer leveren. De leverancier beroept zich op overmacht en u doet dat naar uw klanten ook. Kan dat zomaar? Van belang is dan te weten wat de wet en het contract zegt. Het contract met uw leverancier of met uw afnemer zegt misschien iets over overmacht (ook wel force majeure genoemd). Daarnaast staat op grond van de wet soms een beroep op overmacht open.
Uitgangspunt in ons recht is dat overeenkomsten moeten worden nagekomen. Ook als het tegenzit. In sommige gevallen is nakoming echter onmogelijk. In dat geval kan een beroep op overmacht worden gedaan. Voor overmacht is op grond van art. 6:75 van het Burgerlijk Wetboek nodig dat de nakoming onmogelijk is geworden en de tekortkoming in de nakoming van de overeenkomst niet te wijten is aan schuld van de debiteur of voor zijn risico komt. Schuld is aan de orde als de debiteur een verwijt valt te maken. Onder risico valt volgens de wet de situatie dat de tekortkoming op grond van de wet, een rechtshandeling of de in het (handels)verkeer geldende opvatting voor rekening van de debiteur dient te blijven, ook al heeft deze niets verwijtbaars gedaan. Dat vergt enige toelichting. Hieronder zal ik daarom op risicogronden rechtshandeling en verkeersopvattingen verder ingaan.
Bij een rechtshandeling moet je denken aan wat er in de overeenkomst is afgesproken. In dat geval zijn afspraken in de overeenkomst van belang die door het leven gaan onder de naam exoneratie, garantie of overmacht (force majeure). In het geval van een garantie zal een beroep op overmacht niet meer mogelijk zijn. Een bepaalde uitkomst of kwaliteit wordt bij een garantie gegarandeerd en dan is overmacht in beginsel niet meer aan de orde. Het omgekeerde kan ook gebeuren. Als er een exoneratie- of vrijtekeningsbeding is opgenomen in het contract dan geeft een debiteur zichzelf juist een uitweg ook als er geen sprake is van overmacht. Een derde mogelijkheid is dat er een specifieke clausule is opgenomen die ziet op overmacht (force majeure). De clausule kan heel algemeen zijn en weinig houvast bieden of juist specifiek zijn. Als epidemieën of pandemieën zijn uitgesloten van overmacht dan is het coronavirus geen overmachtssituatie.
Als de overeenkomst geen uitsluitsel geeft komt het aan op de verkeersopvattingen. Dat is een vage term in de wet die ook nergens wordt gedefinieerd. Wat precies onder de in het (handels)verkeer geldende opvattingen valt is dus niet helemaal te zeggen, bovendien zijn opvattingen aan verandering onderhevig, maar een aantal uitgangspunten zijn wel te geven. Allereerst is voorzienbaarheid van belang. Een beroep op overmacht is niet mogelijk als de niet-nakoming was te voorzien. Ten tweede zijn er bepaalde redenen die wel/niet als overmachtsexcuus gelden, ik noem er een aantal:
Geldelijk onvermogen valt in de risicosfeer van de debiteur.
Ziekte, dit ligt eraan. Kan nakoming door een ander worden gedaan dan is ziekte geen excuus. Met een pandemie zou dat anders kunnen liggen, omdat het mogelijk is dat er te veel mensen tegelijkertijd ziek zijn om vervanging mogelijk te maken. Ook maakt het uit wie er ziek is. Medewerker x kan misschien vervangen worden voor medewerker y, maar een BN’er kan niet zomaar worden vervangen bij ziekte.
Overheidsmaatregelen leveren over het algemeen wel een overmachtsberoep op. Het is dan ook helder dat een horecaondernemer zich bij het afzeggen van het feest vanwege de coronamaatregelen van de overheid kan beroepen op overmacht.
Als we het bovenstaande platslaan en bij elkaar optellen dan kom je op de volgende opsomming:
Kunt u nog nakomen? Zo nee, komt het door iets in uw invloedsfeer? Kan u er iets aan doen?
Zo nee, had u het kunnen voorkomen?
Zo nee, was het bij het sluiten van het contract al duidelijk dat u niet zou kunnen nakomen?
Zo nee, komt op grond van de wet of de overeenkomst dit toch voor uw eigen rekening?
Zo nee, dan kunt u een beroep op overmacht doen.
Een succesvol beroep op overmacht zorgt ervoor dat de overeenkomst zolang nakoming onmogelijk blijft niet hoeft te worden nagekomen en er ontstaat ook geen recht op schadevergoeding. Ook worden de opschortingsmogelijkheden beperkt. Het is uiteraard wel mogelijk om de overeenkomst te ontbinden. Dat is zelfs aan te raden, omdat zonder ontbinding de eigen verplichting niet verdwijnt.
Of het coronavirus een beroep op overmacht rechtvaardigt is van veel factoren afhankelijk. Er valt vanwege de gigantische impact, de (wereldwijde) overheidsmaatregelen veel voor te zeggen dat in veel gevallen een beroep op overmacht slaagt. Dat neemt natuurlijk niet weg dat de mogelijkheden die er zijn sterk afhankelijk zijn van het contract dat is gesloten, de specifieke situatie en het moment van contractsluiting. Wat twee maanden geleden onverwacht en onvoorzienbaar was, is nu misschien wel heel voorspelbaar en wie ondanks de crisis nu garandeert te leveren moet dat gewoon doen.
