De platformeconomie: een app als werkgever?

Je hoeft geen futuroloog te zijn om te voorspellen dat digitalisering ook binnen de levensmiddelensector in hoog tempo doorzet. Toegegeven, directe omzetverbetering is voor de meeste ondernemers nog niet weggelegd en er valt binnen de retail nog veel winst te boeken. Maar dat komt niet door stilzitten. Volgens het blad Retailtrends (november 2017) investeren retailers niet minder dan gemiddeld in digitalisering. De trend is hoe dan ook niet meer te keren.

ING sectorinformatie bericht in maart 2008:  'De grootste drempel in de food zijn de (dag)verse producten, wat de logistiek ingewikkeld maakt. Toch zal, gezien de doorzettende trend van digitalisering, technologische ontwikkelingen en social media, de impact van platformen op het business model van Retail bedrijven alleen maar toenemen'.

Werkgever of makelaar

Intrigerend in dit verband is dat het niet alleen gaat om processen en consumenten – per definitie heeft deze ontwikkeling ook gevolgen voor personeel. Platforms als Uber (taxidiensten), Deliveroo (bezorging) en vele andere plaatsen de arbeidsmarkt en vakbonden voor volstrekt nieuwe vragen. Deliveroo-bezorgers, maar ook Uber-chauffeurs, kunnen in principe werken wanneer ze willen, krijgen per bestelling betaald en worden aangestuurd via een app. De app biedt ze klussen aan, vertelt ze waar ze naartoe moeten en verzamelt data waarmee soms ook berekend wordt hoe goed ze hun werk doen. Platforms beschouwen zich niet als werkgever, maar als 'makelaar' tussen vraag en aanbod. Is het algoritmisch systeem (bij Deliveroo 'Frank' geheten) dan niet de baas? Er zijn weinig verplichtingen voor de 'werker', maar er zijn evenmin zekerheden. Risico’s als ziekte draagt hij zelf en ontslagbescherming is niet aan de orde. Een doorn in het oog van o.a. de vakbonden. Die hebben dan ook Deliveroo voor de rechter gedaagd: eind juli volgt een uitspraak, door sommigen al betiteld als 'een nieuwe strijd in de frontlinie van het arbeidsrecht'.

Nieuwe vraagstukken voor het arbeidsrecht

Maar de vraag is wat het klassieke arbeidsrecht voor antwoord kan bieden op de moderne vragen in een digitale kluseconomie. Als een baan wordt opgeknipt in afzonderlijke klussen en die worden door verschillende personen uitgevoerd via een slimme app, brengt dat een totaal nieuwe mix van arbeid, loon en gezagsverhouding mee. Het arbeidsrecht gaat nog uit van een duurzame relatie, waarbij de werkgever de zorg draagt voor de werknemer. Als duurzaamheid wegvalt, vallen ook loyaliteit en verantwoordelijkheidszin weg. De vraag is hoezeer de nadelen opwegen tegen de voordelen - als simpele marktwerking het antwoord moet bieden, weten we wel hoe dit gaat luiden.

Ver van het bed van de supermarktondernemer? Dat valt te bezien. Deliveroo is slechts een Nederlands voorbeeld: naar zijn aard dichterbij is bijvoorbeeld Snag Work, nu nog alleen binnen de VS, dat zich  toelegt op het invullen van roosters (shifts) door 'workers', ook binnen winkels. Snag Work biedt werkers de uren die zij willen maken om in alle vrijheid een inkomen te verwerven en verder zich te richten op wat zij belangrijk vinden en ontlast ondernemers van alle sores die onderdeel vormen van de arbeidsovereenkomst en de CAO. Kortom: het arbeidsrecht moet op de schop en de wetgever moet aanhaken.