Rechter zet - voor het eerst - een streep door de kassa met vingerscan

De rechtbank in Amsterdam heeft een ingrijpende uitspraak gedaan met betrekking tot het gebruik van de vingerscan in winkels. Verplicht gebruik van een kassasysteem dat alleen met een vingerafdruk toegankelijk is, is niet toegestaan, aldus de rechter.

Dat de vingerafdrukscan voor enkel tijdsregistratie niet is toegestaan, was al langere tijd geen onderwerp meer van discussie, maar omdat bij kassasystemen een breder doel wordt gediend, leek daar het gebruik van de vingerscan wel toegestaan. Dergelijke kassasystemen die door werknemers uitsluitend zijn te bedienen met een vingerscan  worden de laatste jaren in steeds meer winkels toegepast. De uitspraak van 12 augustus 2019 roept dit mogelijk een halt toe.

Een medewerkster van een schoenenwinkel, door mij bijgestaan, spande deze zaak aan tegen haar werkgever omdat zij weigerde haar vingerscan af te staan voor de bediening van het nieuwe kassasysteem. Ze beriep zich daarbij op de AVG die sinds mei vorig jaar van kracht is. De ondernemer had voor het nieuwe systeem gekozen om fraudegevoeligheid te vermijden en vanwege de bescherming van persoons- en bedrijfsgegevens. De rechter stelde de werknemer in het gelijk en oordeelde dat de werkgever haar niet mag verplichten tot het gebruik van de vingerscan voor dit doeleinde, omdat het in strijd is met de privacywetgeving.

Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)

Sinds 25 mei 2018 heeft iedereen zich te houden aan de privacyregels van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Verwerking van persoonsgegevens is niet zomaar toegestaan en zeker bij bijzondere categorieën van persoonsgegevens zijn de eisen streng. Zo is in de AVG het uitgangspunt opgenomen dat het gebruik van biometrische gegevens – biologische gegevens waarmee het mogelijk is om de unieke identiteit van een persoon vast te stellen, zoals een vingerafdruk – in principe verboden is. Dit is pas anders, wanneer iemand hier uitdrukkelijk toestemming voor geeft of het gebruik “noodzakelijk is voor authenticatie of beveiligingsdoeleinden”.

Omdat in de werkgever-werknemerverhouding niet snel sprake kan zijn van vrijwillige toestemming, komt het in een situatie als deze aan op de vraag of het gebruik van de vingerscan noodzakelijk en proportioneel is. Is dat niet het geval, dan is een maatregel als een vingerscan niet in overeenstemming met de privacyregels. Argumenten voor het gebruik zijn er vanzelfsprekend wel te geven, zoals de bescherming van persoonsgegevens en andere gevoelige bedrijfsgegevens in de kassa en de bescherming van het bedrijfsbelang van werkgever door bijvoorbeeld het tegengaan van fraude. Maar het is aan de rechter te beoordelen of deze argumenten ook zwaarder wegen dan de privacy van de werknemer, waarop met het gebruik van de vingerscan een inbreuk wordt gemaakt.

Alternatieven

Hoewel de werkgever begrijpelijke redenen aanvoerde, bleek de rechter uiteindelijk niet overtuigd. Cruciaal volgens de rechter was dat de werkgever onvoldoende duidelijk had gemaakt of er alternatieven voor handen waren en waren afgewogen, voordat de beslissing werd genomen het vingerscansysteem in te voeren. Nu dat niet het geval was, was de rechter niet overtuigd van de noodzaak en de proportionaliteit van het ingevoerde kassasysteem. Om die reden oordeelde de rechter uiteindelijk dat de schoenenwinkel de werknemer het gebruik van de vingerscan niet mocht verplichten, omdat dit in de gegeven omstandigheden in strijd was met de AVG.

Voor het eerst sinds de invoering van de AVG heeft een Nederlandse rechter zich in deze uitspraak uitgelaten over het gebruik van biometrische gegevens bij kassasystemen. De impact van deze uitspraak zal zich moeten uitwijzen. Of dit betekent dat de vingerscan-kassa’s volledig in de ban worden gedaan, is nog de vraag. De rechter zegt niet met zoveel woorden dat de vingerscan in alle gevallen niet kan, maar wel dat het gebruik in dit geval ontoelaatbaar is. Duidelijk blijkt echter dat een beroep op de bescherming van persoonsgegevens en bedrijfsbelangen in elk geval niet zomaar voldoende is. Van werkgevers wordt geëist de noodzaak scherp te krijgen en alle alternatieven af te kunnen strepen, omdat het uitgangspunt is en blijft dat de vingerscan in principe niet mag. Tenzij…